Przyczyny depresji poporodowej

Przyczyny depresji poporodowej nie są do końca znane. Badania sugerują, że aby kobieta zapadła na depresję musi wystąpić jednocześnie kilka czynników. W przypadku każdej z matek jest to indywidualna „kombinacja” okoliczności. Dlatego też, leczenie depresji poporodowej powinno odbywać się na wielu poziomach (pomoc specjalisty, krewnych, własne działania) ¹.

Nie do końca wiemy, co wywołuje depresję poporodową. Wiemy za to, że gdy wystąpi, jej objawy związane są z nierównowagą biochemiczną w mózgu. To nie jest więc wymyślona choroba!

Ważne

Warto zauważyć, że część czynników (np. deprywacja snu, przedefiniowanie relacji, lęk o zdrowie dziecka) dotyka nie tylko matek, ale również ojców. Dlatego u ojców również może wystąpić depresja poporodowa! Przypuszcza się, że dotyczy to nawet 9-10% mężczyzn ^{2 3}.

W genezie depresji poporodowej obserwuje się następujące czynniki:

• Biologiczne
• Okołoporodowe
• Psychologiczne
• Kulturowe

Predyspozycje genetyczne

W genezie wielu chorób duże znaczenie odgrywają geny. Nie inaczej jest w przypadku depresji poporodowej (PPD), co potwierdzają badania na bliźniętach i innych członkach rodziny ⁴. Dziedziczność depresji poporodowej wynosi ok. 50%. Jest to wartość wyższa niż w przypadku dziedziczności zwykłej depresji (31- 42%) ⁵. Warto jednak pamiętać, że gdy mówimy o predyspozycjach genetycznych, nie mamy na myśli tego, że ktoś mógłby mieć „gen depresji”. Ogromną rolę odgrywa bowiem interakcja ze środowiskiem, którego czynniki wpływają na aktywację i dezaktywację genów. Wiadomo na przykład, że na ekspresję (uaktywnienie) genów wpływa stres, leki oraz hormony płciowe ⁶.

Hormony

Badacze nie są ze sobą zgodni, jaką rolę odgrywają wahania hormonów w genezie depresji poporodowej. Z jednej strony nie znaleziono dotąd by kobiety z depresją miały inne stężenia hormonów niż zdrowe matki. Z drugiej zaś warto pamiętać, że po urodzeniu dziecka przez ciało kobiety przechodzi istne „hormonalne tornado”. Nie ma też drugiego takiego okresu w życiu kobiety, kiedy problemy zdrowia psychicznego byłyby tak częste (częściej występują nie tylko zaburzenia nastroju, jak depresja czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe, ale i psychoza poporodowa, nerwice itp.). Część badaczy przypuszcza, że pewna grupa mam jest bardziej podatna na duże wahania hormonalne i że to one są najbardziej narażone na rozwój depresji poporodowej.

Najważniejsze zmiany hormonalne po porodzie:

• Poziom estrogenu w czasie ciąży jest 200 razy wyższy niż normalnie, progesteronu zaś od 50 do 100 razy wyższy. Po porodzie poziom stężenia tych hormonów spada w ciągu kilku dni do wartości oryginalnych. Wiadomo też, że estrogen i progesteron wpływają na neurotransmitery (m.in. serotoninę, dopaminę, noradrenalinę), które odpowiedzialne są za regulację nastroju ¹
• W czasie ciąży poziom prolaktyny rośnie 20-50 razy i na takim poziomie utrzymuje się, jeśli kobieta karmi piersią. Jeśli kobieta nie przystawia dziecka do piersi, poziom ten normalizuje się w ciągu 3 tygodni ⁷
• U części mam może wystąpić poporodowe zapalenie tarczycy, którego objawy mogą być mylone z depresją poporodową. Zaburzenia tarczycy wpływają bowiem na nastrój, mogą powodować drażliwość, nerwowość, lęk i ataki paniki, kołatanie serca, spadek energii, zaburzenia koncentracji, problemy ze snem, a nawet myśli samobójcze (Porównaj z Objawy depresji poporodowej oraz Test na depresję poporodową). Zapalenie tarczycy po urodzeniu dziecka dotyka nawet 8% kobiet ⁸. Dlatego w przypadku podejrzenia depresji lekarz psychiatra najczęściej zleca badanie poziomu TSH, T4 i anty-TPO.
• W genezie depresji poporodowej ważną rolę mogą pełnić hormony stresu (kortyzol, ACTH, CRH), które stymulują oś podwzgórze-przysadka-nadnercza i wpływają na autonomiczny układ nerwowy. Trudne wydarzenia życiowe, zarówno po porodzie, jak i w czasie ciąży, mogą więc mieć bezpośredni wpływ na rozwój nierównowagi chemicznej w mózgu ⁹.

Deprywacja snu

Każdy z nas po nieprzespanej nocy jest w gorszym nastroju, gorzej zapamiętuje nowe rzeczy i ma trudności z koncentracją ¹⁰. Możemy więc łatwo wyobrazić sobie co dzieje się w naszych mózgach, gdy nasz sen jest zaburzony przez wiele tygodni a nawet miesięcy. Wiadomo jest również, że zmęczenie rodziców związane z częstym wybudzaniem się dziecka i niewystarczająca ilość snu, mogą prowadzić nie tylko do psychicznego wyczerpania, ale również do fizycznych zmian w organizmie: upośledzenia metabolizmu glukozy i układu odpornościowego ¹¹. Dlatego zaburzenia snu wymagają jak najszybszego zgłoszenia się do specjalisty.

Wahania poziomu cukru we krwi

Wiemy, że insulina, która reguluje poziom cukru we krwi, wpływa również na poziom serotoniny (hormonu szczęścia) w mózgu. Podczas ciąży poziom insuliny stopniowo wzrasta, jednak po porodzie następuje gwałtowny spadek jej poziomu do wartości oryginalnych ¹². Dodatkowo w połogu poziom cukru we krwi spada po około 3 godzinach po posiłku (poza tym okresem po ok. 4-5 godzinach). Jeśli kobieta nie zje czegoś, co zawiera węglowodany, uwalniana jest adrenalina, która może zaostrzyć objawy PPD¹. Szczególnie narażone są na to kobiety cierpiące na cukrzycę, w przypadku których ryzyko depresji poporodowej jest wyższe ¹³.

Niedobory witamin i minerałów

Niedobór witamin i minerałów również może pogłębiać objawy depresji. Szczególnie narażone są kobiety z anemią, które straciły dużo krwi podczas porodu lub na skutek cesarskiego cięcia ¹⁴. Również niedobór witaminy D może wpływać na większą zachorowalność na depresję poporodową ^{15 16}. Dlatego zazwyczaj psychiatra przed rozpoznaniem depresji, zleca wykonanie badania krwi, celem wykluczenia anemii oraz niedoboru witaminy D.

Powikłania w ciąży

Każda komplikacja w czasie ciąży jest sytuacją stresującą. Dotyczy to zarówno problemów zdrowotnych kobiety (takich jak cukrzyca ciążowa, wysokie ciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy, niepowściągliwe wymioty, anemia, czy po prostu odczuwany ból), jak i wykrytych wad u nienarodzonego dziecka ¹⁷.

Komplikacje przy porodzie

Każda mama ma pewne wyobrażenie i oczekiwanie, jak powinien przebiegać poród (marzą raczej o porodzie naturalnym i bez komplikacji). Gdy jednak coś pójdzie inaczej, niż się spodziewały, może zrodzić się w nich poczucie winy i porażki. Zwiększone ryzyko depresji obserwuje się szczególnie u mam, u których wystąpiły takie komplikacje jak: przedwczesny poród, nieoczekiwane cesarskie cięcie, poród próżniowy lub kleszczowy, nadmierne krwawienie ¹⁸.

Problemy zdrowotne dziecka

Informacja o chorobie dziecka — zarówno w trakcie ciąży, jak i po porodzie — jest jedną z najbardziej stresujących sytuacji, jaka może nas spotkać. Niekiedy dowiadujemy się o chorobie genetycznej lub innych trudnościach, które do końca życia będą towarzyszyć dziecku lub o istnieniu innej choroby, która niekiedy stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Nie dziwi więc fakt, że na depresję poporodową częściej narażone są matki, których dzieci trafiły na Oddział Intensywnej Terapii Noworodka ¹⁹ a w szczególności matki wcześniaków (ok. 40% z nich rozwinie symptomy depresji) ²⁰.

Ból podczas porodu

Zarówno ból przewlekły (trwający wiele dni), jak i ostry (krótki, ale silny) zwiększają szanse zapadnięcia na depresję ²¹. Badania pokazują też, że kobiety, które zdecydowały się na zastosowanie znieczulenia podczas porodu, rzadziej zapadały na depresję poporodową w pierwszych tygodniach po porodzie, niż kobiety rodzące siłami natury ²². Dlatego zastosowanie znieczulenia jest zalecane szczególnie u tych mam, u których istnieją czynniki ryzyka rozwoju depresji ²³.

Problemy zdrowotne w połogu

W 6 tygodniu po porodzie zaplanowana jest wizyta kontrolna u ginekologa. Wydaje nam się, że do tego czasu ciało kobiety powinno się zregenerować i zagoić wszystkie poporodowe rany. U kobiety mogą jednak wystąpić dłużej trwające trudności i wcale nie jest to rzadka sytuacja. Hemoroidy, nietrzymanie moczu czy ból krocza (szczególnie przy stosunku) zdarza się dużo częściej, niż się o tym słyszy, ponieważ wiele kobiet wstydzi się swoich dolegliwości. Kobiety, u których obserwuje się te trudności są również grupą bardziej narażoną na depresję poporodową ^{24 25 26}.

Problemy z karmieniem piersią

Problemy z karmieniem piersią w pierwszych dniach życia dziecka są bardzo powszechne i dotyczą aż 60-80% kobiet ²⁷. Gdy przeprowadzono w Polsce badania na ten temat, to okazało się, że aż 43% kobiet kończy karmić piersią w przeciągu pierwszych 6 miesięcy ²⁸. Zazwyczaj mamy chcą karmić dłużej, lecz borykają się z trudnościami. Niektóre dzieci odmawiają piersi, w wielu sytuacjach mamy stwierdzają, że dziecko nie najada się wystarczająco pokarmem, kobiety mogą cierpieć na ostry ból sutków lub na brak pokarmu. Trudności z karmieniem są stresujące. Kobieta może odczuwać, że odniosła porażkę, często czuje się winna. Nierzadko też spotyka się z napiętnowaniem ze strony innych osób.

Stres

Trudne doświadczenia rzutują na nas zarówno od strony biologicznej (m.in. wytwarza się kortyzol), jak i psychologicznej (odczuwamy lęk jako skutek reakcji „walcz lub uciekaj”). Już samo pojawienie się nowego członka rodziny jest wydarzeniem stresującym, ponieważ diametralnie zmienia nasze życie. Jeśli rodzice doświadczają w czasie ciąży lub po niej dodatkowego stresu (np. śmierci bliskiej osoby, przeprowadzki, problemów zdrowotnych) to ich układ nerwowy jest przeciążony i stają się przez to bardziej podatni na depresję ²⁹. Dlatego nie zaleca się w czasie oczekiwania na dziecko oraz pierwszego roku jego życia dokonywać dużych zmian w życiu (zmieniać pracy czy przeprowadzać się do innego środowiska). Również jeśli w dzieciństwie doświadczyliśmy silnego stresu, a szczególnie przemocy fizycznej, psychicznej lub seksualnej, to istnieje zwiększona szansa, że zachorujemy na depresję poporodową (to tak jakby nasz układ nerwowy pamiętał doświadczony stres z dzieciństwa) ¹³.

Brak wsparcia

Znamy powiedzenie: „Potrzeba całej wioski, by wychować jedno dziecko”. Nic dziwnego, że osoby, które nie mogą liczyć na wsparcie społeczne, borykają się częściej z depresją ³⁰. Ważną rolę odgrywa partner, dlatego samotne matki są najbardziej narażoną grupą ³¹. Drugim najważniejszym źródłem pomocy jest najbliższa rodzina i nie chodzi wcale tylko o to, jak dużo i często się nam pomaga, lecz o samą świadomość, że gdy będziemy w potrzebie, zawsze znajdzie się ktoś, na kogo możemy liczyć ³². Kolejną grupą ryzyka są więc osoby mieszkające za granicą, które często są oddzielone od najbliższych ⁶.

Problemy w związku

Pojawienie się nowego członka rodziny prowadzi do przedefiniowania ról i już na zawsze zmienia relację między rodzicami. Dziecko wymaga stałej opieki, dlatego partnerzy muszą podzielić się między sobą obowiązkami. Mają więc mniej czasu na odpoczynek i rozwijanie swoich zainteresowań oraz mniej czasu, który spędzają wyłącznie we dwoje. Nierzadko obowiązki i zmęczenie tak przytłaczają, że bliskość i seks schodzą na plan dalszy, co może u niektórych rodzić frustrację i poczucie wykluczenia. Gdy po roku od narodzin dziecka zapytano pary (co prawda w Stanach Zjednoczonych), jak oceniają swój związek, to aż 67% osób wskazało, że relacja z partnerem odkąd są rodzicami uległa pogorszeniu ³³. Jeśli między partnerami już wcześniej istniały silne konflikty i podziały, to po narodzeniu dziecka zazwyczaj się nasilają. Kryzys w związku może prowadzić do depresji (i odwrotnie — depresja może prowadzić do kryzysu), a większe nasilenie objawów PPD występuje u kobiet, które oceniają swój związek jako mniej satysfakcjonujący ³⁴.

Trudności finansowe i mieszkaniowe

Dobrze wszyscy wiemy, że pojawienie się dziecka niesie ze sobą często niemałe koszty finansowe. Jeśli już wcześniej byliśmy w finansowych tarapatach, to możemy się spodziewać większego stresu związanego z poczuciem odpowiedzialności — chcemy przecież zapewnić dziecku jak najlepszy start… Martwienie się o finanse powoduje stres, który z kolei może mieć wpływ na pojawienie się symptomów depresji poporodowej ³⁵. Jeszcze większe napięcie towarzyszy rodzicom borykającym się z brakiem własnych czterech kątów (tak potrzebnych, gdy pojawia się nowy członek rodziny).

Mit Matki Polki

W naszej kulturze istnieje ideał matki, która jest opiekuńcza, ciepła, zapominająca o sobie, a zarazem silna i zaradna, radząca sobie w każdej sytuacji. Mit ten ma długą historię, sięgającą rozbiorów Polski, umocniony dodatkowo w czasach wojny i komunizmu, kiedy od kobiet oczekiwano heroicznego poświęcania się rodzinie i Ojczyźnie. Takiej postawy uczone były nasze babcie i mamy. Która z kobiet nie słyszała kiedyś: „Musisz być silna. Dzieci są najważniejsze. Musisz się poświęcić rodzinie”? Niestety ideał Matki Polki nie uwzględnia najważniejszego — kobieta może dać szczęście rodzinie tylko wtedy, gdy zadba najpierw o samą siebie.

Obraz matki w mediach

Dużo mówi się o tym, jak ukazywanie w mediach perfekcyjnie wyglądających kobiet obniża ich poczucie własnej wartości. Czy zwróciliście jednak kiedyś uwagę, jak w reklamach lub filmach przedstawiane są świeżo upieczone mamy? Czy nie są to zazwyczaj młode i szczupłe dziewczyny, pełne sił i wigoru, po których nie widać ani cienia zmęczenia? Rzeczywistość bardzo odbiega od tego obrazu. Po porodzie zazwyczaj zostają kobiecie zbędne kilogramy, jej oczy są podkrążone z niewyspania, a czasu nie starcza jej nawet na zwykły odpoczynek, nie mówiąc już o rozwijaniu własnych zainteresowań. To samo tyczy się mediów społecznościowych, w których pokazujemy jedynie pozytywne chwile z naszego życia, rzadko przedstawiając, jak wygląda codzienna ciężka praca.

Bibliografia

• Wykonaj test

Portal utrzymywany przez wolontariuszy. Możesz się z nami skontaktować pod poniższym adresem: